Om met het goede nieuws te beginnen.
Het is weer eens aangetoond dat het kàn: als burger onze democratische instellingen wakker schudden (tevens een kernboodschap van deze website).
Het burgerinitiatief ‘Ons Geld’ begon klein. Het ontstond tijdens een van de bekende publieke eye-openers van De Verleiders:
Hun in 2015 spelende voorstelling Door de Bank Genomen’.
Nadat het initiatief 120.000 handtekeningen had opgeleverd, kon de tweede kamer er niet omheen.
Haar Financiële Commissie moest in een openbare hoorzitting het pleidooi van de Stichting Ons Geld aanhoren en bespreken. Dat was oktober 2015.
Een vervolgstap heeft lang geduurd (en politieke besluitvorming zal nog meer tijd vergen).
Maar intussen is dan toch een mijlpaal bereikt: het door Financiën bestelde rapport van de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) is er.
Driehonderd pagina’s, waarvan een volle twintig zijn gewijd aan de conclusies.
Daarvan eerst maar een korte samenvatting:
- Zorg dat er een publieke bank is, waar mensen betaal- en spaarproducten kunnen gebruiken, gescheiden van risicovolle commerciële activiteiten.
- Waarborg organisatorisch het publieke belang in de bankensector.
- Zorg voor een betere beheersing van de nationale schuldenberg.
- Stel vooraf vast hoe om te gaan met een volgende crisis.
In het tweede punt is de Stichting Ons Geld teleurgesteld: zij pleit voor een harde scheiding van financiële nutsfuncties en commerciële functies.
Wie er meer van wil weten, leze verder …
De WRR bevestigt een verschijnsel, dat de meesten van ons al minstens tien jaar zien: de balans tussen publieke en private (bancaire) belangen is doorgeschoten.
Ook bevestigt ze een wezenlijke constatering uit 2014 van deze website: aan ons huidig financieel systeem ligt geen ontwerp ten grondslag. Het is gewoon organisch gegroeid. Daarbij is een oorspronkelijk degelijk systeem, door een sluipende transitie, veranderd in een doos van Pandora.
Maar volgens de WRR is het onmogelijk om een monetair-financieel systeem op de tekentafel te ontwerpen en precies zo in te voeren. Dat zal zo zijn. Maar een functionerend systeem komt er alleen, als je om te beginnen helder bent over de doelen ervan.
En dan moet er wel degelijk her-ontworpen worden. Alleen zo kun je recht doen aan een belangrijk moreel uitgangspunt: dat geld geen doel hoort te zijn, maar een middel. Het is een cruciaal instrument bij de inrichting van onze maatschappij.
Wie door de schijnbare vanzelfsprekendheden in ons geldsysteem heen wil prikken en de gevolgen ervan begrijpen (bijvoorbeeld moeizame duurzaamheid), leze Lietaer’s boek.
Eèn van de kernpunten van de Stichting Ons Geld is, dat geldcreatie weer gewoon een publieke functie moet worden. Zoals het van oorsprong ook was.
De WRR onderschrijft de zorg die daaruit spreekt. Maar schrikt terug voor de grondige herziening die dan nodig is. Ze meent dat we zo een ongeëvenaard experiment zouden uitvoeren met de ruggengraad van onze economie. Daar passen wel wat kanttekeningen:
- Blijkbaar konden we zo’n ongeëvenaard experiment in de afgelopen decennia wèl laten plaatsvinden en dan ook nog als ongeleid projectiel.
- Experimenten kun je beheersbaar maken door ze slim te faseren. Naast oprechte wil is daarvoor wel wat creativiteit nodig.
- Zo had de WRR zich kunnen afvragen of Fintech (innovatieve, digitale financiën) in te zetten is ter versterking van het maatschappelijk doel. In plaats van Fintech voornamelijk als risico te beschrijven.
Waar de WRR rond geldschepping echter wèl een punt heeft: het feit dat we deel uitmaken van de Euro maakt het er niet gemakkelijker op.
Opmerkelijk is dat de WRR nog een andere constatering van deze website bevestigt: banken en toezichthouders zijn in een eigen wereld terecht gekomen, losgezongen van de maatschappelijke werkelijkheidheid.
Wat de WRR dan weer niet aandurft: signaleren dat voor velen in politiek Den Haag hetzelfde geldt. Dit mede dankzij het fenomeen carrière-draaideur, zoals o.m. door Joris Luyendijk geduid.
Dit is geen kleine omissie. Zo ga je immers voorbij aan een van de belangrijke grondoorzaken van ons nog altijd wankele financiële systeem.
Zou nu ook de WRR weliswaar wetenschappelijk zijn, maar inmiddels toch wat tè verbonden aan het Haagse?
Hoe dan ook, de WRR stelt de regering het volgende voor:
- Creëer diversiteit in de sector. O.m. via een publieke spaarbank, alleen voor betalen en sparen (daarvoor hadden we ooit de Postbank, tot die in de privaterings-golf met het badwater weggegooid werd). Maar ook door een toezichtregime op maat. Zwaarder voor systeembanken. Milder voor kleinere, gespecialiseerde banken. Idem voor (echte) coöperatieve banken. Zet de rem op verdere schaalvergroting van banken, bijv. in Europees verband.
- Demp risico’s, door de schuldengroei te temmen. Ontwikkel daarvoor betere instrumenten en stop onevenredige fiscale bevoordeling. Let beter op de samenhang met het sociaal-economisch belang (bijv. de woningmarkt).
- Wees beter voorbereid op volgende crisis. Wat hebben we aan onze monetaire instrumenten bij een volgende crisis op korte termijn, nu ze nog ‘bot’ zijn door het gebruik bij de afgelopen crisis? Ontwikkel vooraf scenario’s, zodat je straks als politicus niet weer op uur-basis moet gaan improviseren.
- Veranker de publieke dimensie van banken organisatorisch. Inclusief de stem van de burger.
Dit laatste advies schiet de Stichting Ons Geld in het verkeerde keelgat. Begrijpelijk, want het is minder dan een slap aftreksel van wat de Stichting op goede gronden bepleit: een afsplitsen van alle financiële nutsfuncties van private banken, om die onder te brengen in publieke organisaties.
Hoewel ik niet alles kan overzien ben ik het in grote lijnen eens met de visie van de Stichting Ons Geld.