Tegelijk met het ontstaan van deze website, in 2014, blijkt er een uiterst gedegen diagnose te zijn verschenen van wat er mis is met onze samenlevingen.
Dit pamflet ‘rebalancing society’ is in de loop van jaren stapsgewijs ontwikkeld door de vooraanstaande Canadese wetenschapper Henry Mintzberg. Iemand die een carrière lang gewerkt heeft aan het doorgronden van organisaties en organisatievormen.
En daarbij een zeldzame combinatie in zich heeft: zeer ervaren te zijn in zowel het bedrijfsleven als bij de overheid. Zodat hij als geen ander weet wat werkt en wat niet. En vooral ook: hoe dat komt!
Hij onderbouwt zijn redenering aan de hand van een enorme hoeveelheid feiten, die hij met jaren studie verzameld heeft.
De kortst mogelijke conclusie uit zijn 130 pagina’s tellende pamflet:
Het segment ‘plural’ uit de nevenstaande figuur is uitgehold en ondermijnd. Deze sociale gemeenschap van burgers (‘commons’) moet even krachtig worden als de beide andere segmenten. Public en Private moeten zich elk beperken tot waar ze goed in zijn. Dan zullen we een samenleving hebben die houdbaar is, in balans.
Dat tot stand brengen kunnen alleen wij , als burgers en klanten.
WIJZELF, samen.
Wat uitgebreider:
Mintzberg verhaalt hoe alle niet-communistische landen voor de verleiding zijn bezweken om te denken dat de wijsheid uit het westen komt: om precies te zijn uit de VS.
En hoe uiteindelijk het uiteenvallen van de USSR leidde tot het enorme misverstand, dat zo de juistheid van kapitalisme en vrije markten bewezen was.
Hoe het systeem begon
Maar eerst verduidelijkt hij de historische grondslag van de republiek VS, de constitutie:
- Ieder mens is eender geschapen.
- Ieder dient dus gelijke rechten te hebben.
- Het gaat om rechten van het individu (van bedrijven werd niet gerept)
Hoe het uit de hand begon te lopen:
Mintzberg beschrijft hoe Thomas Jefferson al 40 jaar na de oprichting van de republiek constateerde dat ‘de aristocratie van de kapitalistische bedrijven’ bedreigend werd voor bovenstaande grondslag van de jonge staat.
Hij laat zien hoe, later, de totstandkoming van het patentrecht leidde tot onmatige rechten voor bedrijven, rechten van individuën of zelfs volken schendend.
En hoe de 2e wereldoorlog leidde tot een allesoverheersend, machtig militair-industrieel complex.
(Zie hier hoe Eisenhower ons al in 1961 waarschuwde. En besef erna dat niet de opeenvolgende presidenten, maar de hen aansturende lobbyisten zorgden voor een mooie afzetmarkt: een permanente staat van conflict en oorlog).
Mintzberg verduidelijkt hoe het bedrijfsleven de overheid beïnvloedde en op de knieën kreeg. Belastingen werden drastisch verlaagd (tijdperk Reagan). Zodat een -voorheen behoorlijk functionerende- overheid lamgeslagen werd. Wat leidde tot de valse conclusie dat veel van haar taken beter geprivatiseerd konden worden.
Hij beschrijft ook de besmettende werking ervan. Die wij zich ook hier zagen voltrekken. Of die we in elk geval hadden kùnnen zien: waarbij zelfs ‘linkse partijen’ mee-veerden in de idiotie van dogmatische privatisering.
Het verdekkend motto van deze modernistische linksen was: de derde weg!
Waar we zijn aangeland
Mintzberg concludeert: ‘de onzichtbare hand van Adam Smith (marktwerking) is veranderd in een zichtbare klauw in het Amerikaanse congres’. Een congres dat verregaand gecorrumpeerd is. Voor een indruk die je nooit gaat vergeten, zie dit videofragment. (Had je trouwens verwacht dat het uitgerekend Obama was, die handel met voorkennis door Congresleden legaliseerde? Begrijp zo, hoe weinig autonoom een president in de VS handelt.)
Hier bij ons in Europa gaat het allemaal wat minder ver. Niettemin: hoe verhoudt zich hier de politieke invloed van lobbyisten tot die van de burger? Zie bijvoorbeeld de ‘zelfregulering’ in de EU rond transplantaten. Of de lobby van binnenuit, in onze eigen 1e kamer.
Intermezzo: het TTIP-verdrag als voorbeeld
De klap op deze vuurpijl was er bijna gekomen, als de EU niet ruw van onderop was wakker geschud: het onder Obama uitontwikkelde TTIP-handelsverdrag had de toch al enorme invloed van ’t globale bedrijfsleven tot in het absurde opgerekt.
Onder dit verdrag had elk bedrijf hoge claims kunnen indienen tegen een willekeurige overheid, die hen op maatschappelijke gronden geen vergunning
voor een activiteit verleent. De arbitrage zou gebeuren door een orgaan dat niets te maken had met een gebruikelijke rechtstatelijke inbedding.
Dit arbitrage-orgaan bestond uit juristen die goeddeels financieel afhankelijk waren van het bedrijfsleven. Hoezo onafhankelijke rechtspraak? Beroep zou niet mogelijk zijn: een land zou geen andere keuze hebben dan opgelegde boetes te betalen.
Een praktijkvoorbeeld: Onder een vergelijkbaar verdrag (NAFTA) , diende het Noordamerikaanse Eli Lilly een claim van $ 500M tegen Canada, vanwege een door dit land geweigerd recht op patent. Op vergelijkbare wijze werd Canada gechanteerd, toen ze een groot bedrijf uit milieu-overwegingen geen exploitatievergunning voor schalie-olie wilde geven.
Zelfs de arbitrage-juristen verbazen zich erover, hoe gemakkelijk staten zich op deze manier kwetsbaar maken. Zie het nevenstaande citaat van één van hen.
Naar de conclusies
Voor ons de vraag: wat bezielt de ons vertegenwoordigende politici toch om in zoiets mee te gaan? Hoe menen ze desondanks ons vertrouwen te kunnen claimen?
Talloze andere feitelijke voorbeelden zijn te vinden in Mintzberg’s pamflet. Waarbij hij het naïeve denken aan deze zijde van de oceaan typeert: “zo’n idiote situatie als in de VS gaan we hier toch nooit tolereren?” Waarna dergelijke mechanismen wel degelijk ook hier binnensluipen.
Misschien net iets minder extreem: nog geen geprivatiseerde gevangenissen, waaraan bijv. Califonië meer uitgeeft dan aan onderwijs…. Maar ondermijnend genoeg: de verregaand vermarkte zorg is slechts één voorbeeld. En de -door ‘De Trojka’ afgedwongen- privatisering van de watervoorziening in Griekenland. Toen lokaal Griekse burgers die vitale voorziening zelf wilde overnemen en in een eigen coöperatie onderbrengen, stuitte dat op een EU-verbod! Het moest ‘naar de markt’.
Mintzberg’s conclusie valt volledig samen met die op deze website:
- Wij zijn slaven geworden van het systeem. Een systeem wat we niet wilden, maar wat ons’ ondanks ontstaan is.
- De krachtigste actoren in dit systeem -bedrijfsleven en (op afstand volgend) openbaar bestuur- zijn onderdeel van het probleem. Die gaan het dus niet oplossen.
- Wijzelf zullen dat moeten doen, gebruikmakend van onze macht als burgers en als klanten.
We moeten ons opnieuw organiseren. Naast de overheid en het bedrijfsleven is een derde maatschappelijke bouwsteen essentieel: krachtige, sociale gemeenschappen.